انواع معماری ایرانی

معماری ایرانی آوازه‌ای جهانی دارد.  کمتر کسی پیدا می‌شود که به دنیای هنر و معماری علاقمند باشد و در مورد خلاقیت، سلیقه و هنر ایرانیان در این زمینه بی اطلاع باشد. اگر نگاهی به آثار تاریخی به جای مانده در ایران داشته باشیم، متوجه می‌شویم که معماری ایرانی تلفیقی از اصالت و علوم است.

اگرچه این روزها درخت زیبای معماری شاخه‌های متعددی پیدا کرده است و در اشکال و قواعد مختلفی پیاده سازی می‌شود، اما در این میان معماری سنتی ایرانی از بهترین  و کامل‌ترین شاخه‌های این درخت است. 

ارزش معماری ایرانی

 اگر نگاهی به تاریخ ایران زمین بیندازید، متوجه می‌شوید که این مرز و بوم در طول تاریخ فراز و فرودهای زیادی را پشت سر گذاشته است  و جنگ و حکومت‌های مختلفی را به خود دیده است. پر واضح است که در چنین شرایطی و با روی کار آمدن حکومت‌های مختلف، سبک و سیاق معماری و شهرسازی دستخوش تغییرات گسترده شود. 

اگرچه جنگ و تغییرات حکومتی باب میل ایرانیان نبوده است و آسیب‌های زیادی به مردم وارد کرده است، اما همین اتفاقات ناخوشایند ابنیه و جاذبه‌های تاریخی ارزشمندی را برای نسل حاضر به یادگار گذاشته است. با وجود این ابنیه تاریخی می‌توان به اوج نبوغ، خلاقیت و  هنر معماران ایرانی پی برد. 

متاسفانه در حال حاضر قوانین شهرسازی به سمت و سوی تازه‌ای رفته است و نمی‌توان آثار معماری ایرانی را در خانه‌های نوساز مشاهده کرد. علاقه اکثریت مردم به معماری اروپایی، تجمل گرایی و... بخشی از دلایل فراموش شدن معماری ایرانی به حساب می‌آید. 

یادتان باشد که معماری ایرانی، اصالت و هنر ایران زمین را به رخ جهانیان می‌کشد. پس باید همواره مراقب آن باشیم و سعی کنیم تا با محافظت از آن، آثار و سازه‌های هماهنگ با فرهنگ و سلیقه‌های بومی خلق کنیم. 

معماری ایرانی چه ویژگی‌هایی دارد؟

آیا تا به حال به دقت به ابنیه تاریخی مثل: تخت جمشید شیراز، مسجد جامع یزد، کاخ چهل ستون، عمارت کلاه فرنگی و... نگاه کرده اید؟ این ابنیه بخشی از آثار تاریخی به جای مانده از گذشتگان است که بر اساس معماری ایرانی ساخته و پرداخته شده است. 

بسیاری از بازدیدکنندگان معتقدند که پس از مشاهده این ابنیه، محو شکوه بی بدیل آنها شده اند. این آثار تاریخی به دست بهترین معماران ایرانی ساخته شده اند و می‌توان در یک نگاه به زیبایی و اصالتشان پی برد. 

نکته مهمی که در آثار معماری ایرانی به چشم می‌خورد، زیبایی و اصالت آمیخته شده با سادگی است. در واقع در این ابنیه‌ها خبری از تزئینات و تجملات اضافی نیست. طراحی‌های زیبا، توجه به مسائل فنی و علمی در ساخت بنا، استفاده از ایوان، استفاده از ستون‌های مرتفع و انجام محاسبات پیچیده در پیاده سازی سازه از مهم‌ترین اقدامات مشترکی بوده است که معماران ایرانی به آن توجه داشته اند. 

همچنین بخوانید: معماری منظر چیست

انواع سبک‌های معماری ایرانی در یک نگاه

همان طور که پیشتر اشاره شد، در طول تاریخ و با تغییر حکومت‌ها سازه‌های ایرانی نیز دستخوش تغییرات گسترده شده است. ضمن اینکه معماران ایرانی برای ساخت بنا از متریال‌هایی متناسب با شرایط اقلیمی هر منطقه استفاده می‌کردند. بنابراین با توجه به موارد گفته شده، در بازه‌های زمانی مختلف سبک‌های متنوعی از معماری ایرانی شکل گرفته است که در ادامه آنها را توضیح می‌دهیم. 

• سبک پارسی
• سبک پارتی
• سبک خراسانی
• سبک اصفهانی
• سبک آذری
• سبک رازی

سبک پارسی چه ویژگی‌هایی دارد؟

اگر به معماری تاریخ ایران علاقمند باشید، حتما از تخت جمشید، مقبره کوروش، نقش رستم و... شنیده اید. تمامی این آثار ارزشمند بر طبق معماری ایرانی پارسی ساخته شده اند. این سبک یکی از اصیل‌ترین و قدیمی‌ترین انواع معماری ایرانی کشور است. 

این سبک به قوم پارس تعلق دارد و در دوران هخامنشیان به اوج جلوه و شکوه خود رسید. از مهمترین ویژگی‌های این سبک می‌توان به موارد ذیل اشاره کرد:

• قرار گرفتن بنا بر روی تپه یا ارتفاع
• اتصال دادن راهروهای پنهانی به مطبخ
• به کارگیری ستون، سرستون و پایه در طراحی بنا
• توجه به جزئیات و آرایش دادن به سرستون‌ها 
• توجه ویژه به نمای بیرونی سازه و استفاده از تزئینات سنگ تراشی شده
• تهیه مصالح با لاشه سنگ

سبک معماری پارتی چه ویژگی‌هایی دارد؟

یکی دیگر از سبک‌های معماری ایرانی، پارتی است. همان طور که از نام این سبک مشخص است به دوران پارت‌ها تعلق دارد. اگر در خصوص زمان شکل گیری این سبک کنجکاو هستید، باید بگوییم که سبک پارتی پس از حمله اسکندر مقدونی به ایران به وجود آمد. 

این سبک معماری ایرانی در دوره‌های صدر اسلام، اشکانیان و ساسانیان بیشترین استفاده را داشته است. بی اغراق باید گفت که معماری پارتی شکوهمند و خارق العاده است. اوج زیبایی این سبک را می‌توان در آثاری همچون: کاخ آناهیتا، طاق کسری، کاخ قصر شیرین و... مشاهده کرد.

مهم‌ترین ویژگی‌های این سبک عبارتند از:

• متنوع بودن طرح و ابنیه
• به کارگیری تمامی فضای در دسترس
• توجه به درون گرایی با استفاده از حیاط
• بناهای مرتفع و شکوهمند
• ساخت گچبری‌های جذاب با استفاده از خطوط منحنی و زاویه دار
• توجه به اهمیت پنجره و کنگره در ساخت بنا
• تهیه مصالح با لاشه سنگ

سبک خراسانی چه ویژگی‌هایی دارد؟

یکی از سبک‌های معماری ایرانی که بعد از اسلام مورد توجه قرار گرفت، سبک خراسانی است. این سبک بیشترین کاربرد را در ساخت اماکن مذهبی و مساجد شکل گرفته در سده اول تا چهارم هجری داشته است. مهم‌ترین ویژگی‌های معماری ایرانی خراسانی عبارتند از:

• استفاده از متریال  و مصالح موجود در هر منطقه و متناسب با شرایط اقلیمی
• الهام گرفتن از الگوهای اسلامی
• خلق سازه‌هایی متناسب با سبک زندگی مردم
• جلوه پیدا کردن معماری اسلامی و توجه به معماری مورد استفاده در ساخت اماکن مذهبی

سبک معماری اصفهانی چه ویژگی‌هایی دارد؟

اگر تا کنون به اصفهان سفر کرده باشید، حتما متوجه زیبایی و هنر بی بدیل موجود در این شهر شده اید. باید اعتراف کرد که معماری به کار رفته در سازه‌های اصفهانی بسیار زیبا و چشم نواز است. تلفیق هنر، مهارت و علم را به خوبی می‌توان در ابنیه تاریخی اصفهان مشاهده کرد. 

جالب است بدانید که معماری ایرانی اصفهانی از سبک آذربایجانی الهام گرفته شده است و کارشناسان آن را به عنوان آخرین سبک ایران زمین می‌شناسند. 

سبک معماری اصفهانی بیشترین استفاده را در دوران صفویه، قاجار و زندیه داشته است. کاخ چهل ستون، مسجد امام، چهار باغ و... بخشی از ابنیه شکل گرفته به سبک اصفهانی هستند. از مهم‌ترین ویژگی‌های این سبک معماری ایرانی می‌توان به موارد زیر اشاره کرد:

• ساده‌تر شدن  بنا در بخش نمای بیرونی
• ساده‌تر شدن طرح‌ها و جزئیات
• استفاده از اشکال هندسی و خطوط شکسته در نما

سبک معماری آذری چه ویژگی‌هایی دارد؟

یکی از ساده‌ترین انواع معماری ایرانی، سبک آذری است که بیشتر در دوران سلجوقی مورد استفاده قرار می‌گرفته است. اغلب سازه‌های متعلق به این سبک ساده هستند. علت این سادگی کمبود وقت برای ساخت ساختمان‌های متعدد بوده است. در واقع با هدف ساخت و سازی بیشتر، جزئیات تا حد زیادی حذف شده است.

مسجد گوهرشاد، مسجد کبود، مقبره سلطانیه و... بخشی از آثار تاریخی به جای مانده متعلق به این سبک از معماری ایرانی است. 

مهم‌ترین ویژگی‌های این سبک عبارتند از:

• ساخت بناهای بزرگ
• استفاده از اشکال هندسی در شکل دهی به نمای ساختمان
• استفاده از هنر معرق و کاشی‌های رنگی در نمای داخلی

سبک رازی چه ویژگی‌هایی دارد؟

بدون شک سبک رازی یکی از کامل‌ترین و زیباترین سبک‌های موجود در معماری ایرانی به شمار می‌رود. معماری رازی را می‌توان ترکیبی شکوهمند از سبک‌های پارتی، خراسانی و پارسی دانست که در کنار این تلفیق، ویژگی‌های منحصر به فردی را نیز در دل خود جای داده است. 

گنبد قابوس، مسجد جامع اصفهان، گنبد سرخ مراغه و... بخشی از ابنیه متعلق به سبک معماری رازی است. 

مهم‌ترین ویژگی‌های این طرح عبارتند از:

• به کارگیری گنبد و طاق در ساخت بنا
• استفاده از خطوط شکسته و مستقیم در نمای ساختمان

به کارگیری نگاره‌های آجری و گچبری در نما